Englandspiel
Over het Englandspiel heb ik geen onderzoek gedaan en weet er nagenoeg niets over. Bij het doornemen van veel dossiers kwam ik echter hier en daar wat gegevens tegen over politiepersoneel dat ten behoeve van de Sicherheitsdienst betrokken was bij het Englandspiel. Ik vermoed dat veel van die namen nog niet in de literatuur verschenen zijn. Daarom geef ik hieronder de namen die ik tegen gekomen ben.
In het Englandspiel werden door het Bureau Bijzonder Opdrachten (BBO) in Londen Nederlandse geheime agenten, meestal personen die vanuit Nederland over zee naar Engeland gevlucht waren (Engelandvaarders) per parachute uit Britse vliegtuigen boven Nederland gedropt. In Nederland werden ze vaak vrijwel meteen gearresteerd, waarna bij verhoren soms aanloopadressen bij de Sicherheitsdienst bekend waren. Daardoor konden in Nederland tamelijk veel verzetsmensen gearresteerd worden. Doordat in een vroeg stadium de codes voor radioverkeer in Morsecode bij de Duitsers bekend is geraakt, werden de droppingsplaatsen vaak bekend zodat de agenten makkelijk gearresteerd konden worden.
De uitzending van de agenten stond in het begin onder leiding van François van ’t Sant. Hij was begin jaren dertig hoofdcommissaris van Den Haag. Ver na de oorlog zijn in Duitse archieven aanloopadressen voor Duitse spionnen gevonden en daar stond dat van Van ’t Sant bij. De Britten gingen op een gegeven moment Van ’t Sant wantrouwen, waarna die op een zijspoor werd gezet.
Bij de uitzending van de agenten werden ze aan koningin Wilhelmina voorgesteld omdat het als een levensgevaarlijk opdracht in lands dienst werd beschouwd. Na de oorlog viel het iemand op dat de voorstellingen van personen waarbij Van ’t Sant aanwezig was bijna allemaal snel gearresteerd en vermoord werden, terwijl degenen die zonder Van ’t Sant’s aanwezigheid voorgesteld werden een veel grotere overlevingskans hadden.
In 1944 zijn vele tientallen gearresteerde geheime agenten naar het concentratiekamp Mauthausen overgebracht waar ze met lichtspoormunitie van grote afstand werden doodgeschoten; ze konden dus de kogels op zich zien aankomen. In het Spiel speelde de V-Mann voor de Duitsers Anton van der Waals een sleutelrol. Van der Waals, voor de oorlog werkzaam voor de Rotterdamse Politie Inlichtingendienst onder leiding van Louis Einthoven speelde een sleutelrol in het Spiel en drong zich via de bij de Duitsers bekend geworden aanloopadressen het verzet binnen, waardoor veel verzetsmensen om het leven zijn gekomen. Daarom wordt Van der waals in de literatuur vaak aangeduid als Nederlands grootste landverrader (diverse burgemeesters en hoge politiefunctionarissen hebben veel meer doden onder het linkse verzet veroorzaakt).
Een deel van de politiemannen die aan Duitse zijde in het Englandspiel bij het Englandspiel betrokken waren, hebben van 1930 1935 onder leiding van hoofdcommissaris Van ’t Sant gestaan. Daardoor werden dus geheime agenten door Van ’t Sant naar Nederland uitgezonden en in Nederland opgevangen door personen die voor de oorlog onder bevel van Van ’t Sant hebben gestaan.
De gevonden namen zijn:
Haagse Politiemannen:
Leonardus Adrianus Poos
Begin jaren dertig motoragent bij de Haagse politie onder leiding van François van ’t Sant. Einde jaren dertig bij de Haagse Politie Inlichtingendienst. Tijdens de oorlog bij de Inlichtingendienst onder leiding van Johann Gottlieb Crabbendam die later hoofd van de Binnenlandse Veiligheidsdienst werd. Hij werd in januari 1941 door Crabbendam bij de Sicherheitsdienst gedetacheerd. Hij was V-Mann voor chef de van de Duitse contraspionage Joseph Schreieder.
Marten Slagter
Gedurende de jaren dertig bij de Haagse Politie Inlichtingendienst, die tussen 1930 en 1935 onder leiding van François van ’t Sant stond. Hij had de leiding over de samenwerking tussen de Gesatapo in Wuppertal en de Haagse Politie Inlichtingendienst tussen 1935 en 1940. Tijdens de oorlog bij de Inlichtingendienst onder leiding van Johann Gottlieb Crabbendam die later hoofd van de Binnenlandse Veiligheidsdienst werd. Hij werd in januari 1941 door Crabbendam bij de Sicherheitsdienst gedetacheerd. Hij was V-Mann voor chef de van de Duitse contraspionage Joseph Schreieder.
Johannes Hubertus Veefkind sr.
Vanaf 1926 lid van de Politie , die tussen 1930 en 1935 onder leiding van François van ’t Sant stond. Tijdens de oorlog lid van de Documentatiedienst, die tot april 1941 onder leiding van Johann Gottlieb Crabbendam stond. Hij zou eind 1940 in Katwijk of Noordwijk op het strand een geheim agent gearresteerd hebben in het kader van het Englandspiel. Hij werd in januari 1941 door Crabbendam bij de Sicherheitsdienst gedetacheerd. In 1943 moest hij posten in de woning van de verzetsman Antonius Johannes Lambertus Juten, die door Anton van der Waals in het kader van het Englandspiel was opgespoord. Hij was V-Mann voor chef de van de Duitse contraspionage Joseph Schreieder.
Johannes Hubertus Veefkind jr.
Kwam vroeg tijdens de oorlog via bemiddeling van zijn vader in dienst van de Haagse politie. Hij kwam omstreeks 1943 bij de Documentatiedienst. Hij was V-Mann voor chef de van de Duitse contraspionage Joseph Schreieder.
Johannes Hubertus van Soolingen.
Hij was van januari 1923 tot maart 1945 informant voorde Haagse Politie Inlichtingendienst en werd van januari 1926 tot januari 1943 door Veefkind sr. begeleid. Hij werd tussen 1930 en 1935 door François van ’t Sant aangestuurd. Hij werd bij het England ingezet om gedropte materialen voor de geheime agenten op te sporen en op te laten halen.
Sikko Wijmenga
Hij kwam per 1 januari 1941 bij de Inlichtingendienst van de Documentatiedienst die onder leiding van Johann Gottlieb Crabbendam (na de oorlog hoofd van de Binnenlandse Veiligheidsdienst) stond. In 1943 moest hij posten in de woning van de verzetsman Antonius Johannes Lambertus Juten, die door Anton van der Waals in het kader van het Englandspiel was opgespoord. Hij was V-Mann voor chef de van de Duitse contraspionage Joseph Schreieder.
Cornelis Leemhuis
Hij kwam in 1931 bij de Haagse Politie toen François van ’t Sant hoofdcommissaris was. Hij werkte eind jaren dertig nauw samen met de Duitse topspion Traugott Andreas Richard Protze, die tijdens de oorlog op de achtergrond een belangrijke rol in het Englandspiel speelde. Hij was V-Mann voor chef de van de Duitse contraspionage Joseph Schreieder. Hij werd tijdens de oorlog lid van de SS. Hij infiltreerde een pilotenlijn van Nijmegen naar Spanje.
Jan Nicolaas Viëtor
Hij was gehuwd met een Oostenrijke vrouw. Hij kwam in 1931 bij de Haagse Politie toen François van ’t Sant hoofdcommissaris was. Hij kwam in 1939 als politieman in burger bij de Haagse Politie Inlichtingendienst. Hij kwam per 15 januari 1941 bij de Inlichtingendienst van de Documentatiedienst die onder leiding van Johann Gottlieb Crabbendam (na de oorlog hoofd van de Binnenlandse Veiligheidsdienst) stond. Hij werd in maart 1941 door Crabbendam bij de Sicherheitsdienst gedetacheerd. Hij werd lid van de SS. Hij was V-Mann voor chef de van de Duitse contraspionage Joseph Schreieder. Hij werkte vanaf 1941 nauw samen met de Duitse topspion Traugott Andreas Richard Protze, die tijdens de oorlog op de achtergrond een belangrijke rol in het Englandspiel speelde. Hij infiltreerde een pilotenlijn van Nijmegen naar Spanje.
Reinder Zwolsman
Makelaar, bunkerbouwer, zwarthandelaar, handelaar in Joods onroerend goed. Was omstreeks 1941 spion voor Duitsers in België. Zijn naam komt voor in een schema van sleutelfiguren in het Englandspiel. Hij was vanaf augustus 1944 in dienst van Friedrich Frank van de Duitse contraspionage, die onder leiding van Joseph Schreieder stond, en gaf daarbij leiding aan een peloton van tien marechaussees. Zwolsman was bovendien betrokken bij een tweede kleiner Englandspiel, waaruit onder andere de verkeerde richting van het bombardement op Bezuidenhout is gevolgd, maar ook de samenwerkingsoperatie Weerwolf tussen Britse, Duitse en Nederlandse geheime diensten.
Chauffeurs voor ophalen afgeworpen personen en ook goederen:
Berend Jan Doornebos
Was vanaf 1940 chauffeur en soms V-mann voor de Sicherheitsdienst. Werd vanaf eind 1942 bij het Englandspiel ingezet.
Evert Leonardus Bregonje
Hendrik Jacobus Daalmeijer
Jan Pape
Chauffeur voor ophalen afgeworpen goederen:
Willem Kuiper
Hendrik Jan van Leeuwen
Pieter Joseph Duikers
Pieter Emericus Lambertus van Gijn
Pieter Hendrik Daalmeijer
Bonko Rotgers
Teunissen
David van Heijningen
Willem de Bruijn
Adrianus Hendrikus Gruindeken
Aderzins betrokken chauffeurs die enigszins op de hoogte waren:
Frans Adolf de Saint Aulaire
Theo IJzerlo
Aderzins betrokken chauffeurs die niet op de hoogte gesteld waren:
Gerardus Raaijmakers
Langelaan